De Bron
Al jaren siert een kunstwerk het Ollandse dorpsplein. Je ziet het niet direct, maar je moet dan ook bij de bron beginnen. De ‘bron’ van Olland heeft alles te maken met water. Daarom vind je op het dorpsplein een kleine gietijzeren bron, die als het ware ligt ingegoten in de bestrating.
Vanuit de bron ontspringt een flintertje water dat langzaam in de richting van de doorgaande weg stroomt. Onderweg kabbelt het langs kleine gietijzeren vlakken met daarop telkens een stukje historie. In volgorde van tijd kun je stroomafwaarts lezen hoe het dorp stukje bij beetje werd ontgonnen en bewoond.
Het bronbeeld werd op 17 september 2000 onthuld bij de opening van de Ollandse kermis. Het water was echter roestbruin en mocht niet lang stromen. Jarenlang stond de bron droog. Dankzij nieuwe innovaties kon de bron in 2022 weer herleven.
Kunstenaar
Het bronbeeld is vervaardigd door Kees Wevers (1949 – 2008). Hij stelde zich voor hoe het dorpsplein er eeuwen geleden uitzag en dacht daarbij aan een pas gekapte open plek in een moerassig, halfopen loofbos die je passeerde via een droge hoger gelegen weg door de bossen en akkers. Rond de eeuwwisseling was het dorpsplein echter alleen een vlakke plak gras met een aantal woningen eromheen. De kunstenaar wilde dat doorbreken en iets maken waarin het eigene van Olland tot uiting zou komen. In het bronbeeld zijn dan ook heel wat cultuurhistorische en landschappelijke gegevens van het dorp verwerkt.
Bron der historie
De inwoners van Olland hebben eeuwenlang geworsteld met het water, de moerassige gronden en het veenachtige gebied. Dat is niet vreemd als je je realiseert dat dit hele gebied 3 miljoen jaar geleden zee was. De zeebodem lag hier toen zo’n 200 meter diep.
In de loop der tijd is er heel wat veranderd. Rond het jaar 1000 kon een smalle strook hogere gronden langs de Dommel en op de hogere rug van Olland richting Gemonde bewoonbaar worden beschouwd. De naam Olland wordt voor het eerst vermeld in 1368. In 1387 spreekt men van Onlant, wat ‘slecht land’ betekende. Het land was namelijk wel vruchtbaar, maar nogal onherbergzaam vanwege de vele moerassen. Een eerste kleine cluster van boerderijen stond bij De Roestendonk en later ook bij De Horst. Verder stond alles erg verspreid. De huidige kom van Olland was in 1832 nog onbewoond. Het dorpsplein is zelfs pas in de jaren ‘60 ontstaan. Wegens de wateroverlast en de drassige grond werd het rond de eeuwwisseling gerenoveerd. Ook het bronbeeld is toen vervaardigd. Het ontleent haar kracht aan het water.
Ontgonnen plaatsen
- Die Hoochstraet (huidige Pastoor Smitsstraat) wordt al in 1314 vernoemd. Lange tijd lag deze hoofdweg op de grens van ontgonnen en gemene gronden.
- De Kelder, Kelderstraatje: Deze schijnbaar moderne naam wordt al in 1320 vermeld. De Domo ten Kelre duidt op een huis met die naam (die waarschijnlijk aan de Hoochstraet stond).
- De Roest, Roestendonk (1455): Een donk is een hoogte in moerassig gebied. Roest, de naam van een hoeve bij Olland, zou duiden op begroeiing met riet.
- Horst: Benaming voor een beboste of met struikgewas begroeide opduiking in moerassig terrein.
- Ollandse beemden: de beemden, hooilanden van Olland.
- Het Jenne Akker: Vermoedelijk naar ene Jan genoemde akkergroep.
- Hoge akkers / De Lange akkers: akkergroepen genoemd naar de hoogte en vorm.
- De Bosakker: mogelijk uit bos ontgonnen, of ooit naast een bospartij gelegen.
- De Reken: duidt op een rij, streep, of rand. Het betreft hier beemden in het Dommeldal.
- De Piggen- of Peggenhoeven: Een groot kamp in de zuidoosthoek van dit gebied, vermoedelijk is dit een familienaam.
- De Slophoos: Een slophoos zou een sluiphoek, doodlopende steeg, of nauwe doorgang zijn. Het is aan de Hoochstraet de laatste hoeve van Sint-Oedenrode.
Bij de bron
We lopen over van waar we vandaan komen
Maar hier bij de bron, daar mag je dagdromen
Want wat was hier voordat wij hier waren?
Veel valt met plaatsnamen te verklaren
Alle Akkers, Horst en al waar Onlant in uitblonk
De Reken, de Beemden en de Roestendonk
Donk dat kennen we wel en Roest staat voor riet
Maar over Slophoos, daarvan zijn we zo zeker niet..
Dwaal maar verder rond in gedachten of Loop’r binnen
Olland biedt perspectief dankzij bij de bron beginnen
Rick Terwindt – Stadsdichter gemeente Meierijstad
maart 2021